İsmailiyyə binası

Bakının indiki İstiqlaliyyət küçəsində yerləşən və hazırda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Rəyasət Heyətinin fəaliyyət göstərdiyi "İsmailiyyə" Sarayı nəinki şəhərin, həm də ölkənin memarlıq incilərindən və tarixi yaddaşlarından biri sayılır. Bu möhtəşəm bina neft milyonçusu Ağa Musa Nağıyevin sifarişi ilə 1908-ci ildən 1913-cü ilə qədər olan dövrdə inşa edilmişdir. Yaradılışın Hekayəsi İsmailiyyə binasının yaranma səbəbi dərindən emosional bir təmələ sahibdir. Ağa Musa Nağıyev vaxtsız vəfat edən oğlu İsmayılın xatirəsini əbədiləşdirmək istəmiş və bu məqsədlə Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti üçün bir bina ucaldılmasına qərar vermişdir. Layihənin müəllifliyi o dövrün tanınmış memarı, polşalı İosif Ploşkoya həvalə edilmişdir. İosif Ploşko layihə üzərində işləyərkən İtaliyanın memarlıq ənənələrindən ilhamlanmışdır. Memarın təqdim etdiyi, Venesiya sarayları üslubunda işlənmiş layihə Ağa Musa Nağıyev tərəfindən bəyənilmiş və 1908-ci ildə tikinti işlərinə start verilmişdir. Saray beş il sonra, 1913-cü ildə tamamlanmışdır. Milyonçu sarayı oğlunun şərəfinə "İsmailiyyə" adlandırmışdır. Bina Venesiya qotikası üslubunun nadir nümunələrindən biri kimi Bakının memarlıq panoramına özünəməxsus rəng qatmışdır. Sınaqlardan Keçən Tarix Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra, tarixi abidə çətin bir dövr yaşamışdır. Sarayın sökülməsi ilə bağlı qərar verilsə də, yerli əhalinin güclü etirazları sayəsində bu niyyətin qarşısı alınmışdır. Nəticədə, 1923-cü ildə sarayın bərpasına başlanılmışdır. Bərpa işləri zamanı binanın ümumi plan layihəsi əsasən qorunub saxlanılsa da, fasadında müəyyən kiçik dəyişikliklər aparılmışdır. Uzun illər ərzində müxtəlif təşkilatlara xidmət edən İsmailiyyə binası, 1945-ci ildən etibarən Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının yerləşdiyi məkan olmuşdur. Bu gün də saray Azərbaycanın elmi inkişafında mühüm rol oynayan AMEA Rəyasət Heyətinin inzibati binası kimi fəaliyyətini davam etdirir.