Nizami Gəncəvi

Əbu Məhəmməd İlyas ibn Yusif Nizami Gəncəvi (təxminən 1141–1209) dünya ədəbiyyatının ən böyük simalarından, Azərbaycan poeziyasının isə zirvəsidir. Gəncə şəhərində yaşamış Nizami, XII əsrdə öz yaradıcılığı ilə Şərq intibahının ideyalarını təcəssüm etdirmişdir. O, əsərlərini əsasən fars dilində yazsa da, türk mədəniyyəti və mühiti ilə sıx bağlı olmuşdur. Nizaminin bəşəriyyətə bəxş etdiyi ən əsas irs "Xəmsə" (Beşlik) adı ilə tanınan beş poemadan ibarət külliyyatdır: "Sirlər Xəzinəsi", "Xosrov və Şirin", "Leyli və Məcnun", "Yeddi Gözəl" və "İsgəndərnamə". Bu poemalar sevgi, ədalət, dövlətçilik, hikmət, elm və qəhrəmanlıq kimi universial mövzuları əhatə edir. Şairin humanizm, ədalətli hökmdar ideyası və insan azadlığı fəlsəfəsi dünya ədəbiyyatına dərin təsir göstərmişdir. Nizami təkcə şair deyil, həm də mütəfəkkir və alim idi; əsərlərində tibb, astronomiya, riyaziyyat və fəlsəfəyə dair dərin biliklərini nümayiş etdirmişdir. O, epos janrının inkişafına misilsiz töhfələr vermişdir.