BMT

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) – 193 üzv dövləti özündə birləşdirən və demək olar ki, bütün qlobal problemlərin həllində mərkəzi rol oynayan beynəlxalq təşkilatdır. Təşkilatın əsas missiyası beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyi qorumaq, millətlər arasında dostluq münasibətlərini inkişaf etdirmək və iqtisadi, sosial, mədəni, habelə humanitar xarakterli beynəlxalq problemlərin həllində əməkdaşlığı təmin etməkdir. BMT sadəcə hökumətlər arasında diplomatiya platforması deyil, eyni zamanda aclıqla mübarizə aparan, iqlim dəyişikliyinə qarşı fəaliyyət göstərən və insan hüquqlarını qoruyan qlobal humanitar şəbəkədir. Azərbaycanın da tamhüquqlu üzvü olduğu bu təşkilat, beynəlxalq münasibətlər sisteminin ən mühüm qarantıdır. Tarixi Yaranma və Əsas Məqsədlər BMT-nin yaranması tarixi XX əsrin ən qanlı hadisəsi olan İkinci Dünya Müharibəsinə gedib çıxır. BMT, sülhü təmin etmək üçün təsirli və daha güclü bir qurum olaraq, dağılmış Millətlər Cəmiyyətinin varisi qismində qurulmuşdur. Təşkilatın əsası 1945-ci il oktyabrın 24-də 50-dən çox ölkənin San-Fransiskoda BMT Nizamnaməsini imzalaması ilə qoyulmuşdur. BMT Nizamnaməsində təşkilatın əsas dörd məqsədi bəyan edilmişdir: Beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyi qoruyub saxlamaq; Millətlər arasında dostluq münasibətlərini inkişaf etdirmək, bərabərhüquqluluq və öz müqəddəratını təyin etmə prinsipinə hörmət etmək; İqtisadi, sosial, mədəni və humanitar problemlərin həllində beynəlxalq əməkdaşlığı həyata keçirmək və insan hüquqlarına hörməti təşviq etmək; Bu ümumi məqsədlərə çatmaqda millətlərin fəaliyyətini əlaqələndirən mərkəz olmaq. Bu məqsədlər BMT-nin bugünkü fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. BMT-nin Əsas Strukturu və Qurumları BMT-nin fəaliyyətinin səmərəliliyi onun altı əsas orqanının və çoxsaylı ixtisaslaşmış agentliklərinin sinxron işindən asılıdır: Baş Məclis: BMT-nin əsas məşvərət, nümayəndəlik və normativ orqanıdır. Bütün üzv dövlətlər (193) bərabər səsə malikdir. Mühüm qərarlar (məsələn, sülh və təhlükəsizlik, büdcə) üçdəiki səs çoxluğu ilə qəbul edilir. Təhlükəsizlik Şurası (TŞ): BMT-nin sülh və təhlükəsizliyin qorunmasına dair qərarlar qəbul edən əsas icraedici orqanıdır. Beş daimi üzvdən (Çin, Fransa, Rusiya, Böyük Britaniya, ABŞ) və iki il müddətinə seçilən on qeyri-daimi üzvdən ibarətdir. Daimi üzvlər veto hüququna malikdir. Katiblik: BMT-nin gündəlik işlərini yerinə yetirən və Təşkilatın baş inzibatçısı olan Baş Katibin rəhbərlik etdiyi beynəlxalq heyətdir. İqtisadi və Sosial Şura (ECOSOC): Qlobal iqtisadi, sosial və ətraf mühit məsələlərini koordinasiya edən əsas orqandır. Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi (BƏM): BMT-nin əsas məhkəmə orqanıdır. Dövlətlər arasındakı mübahisələri həll edir. Qəyyumluq Şurası: Hal-hazırda fəaliyyəti dayandırılmışdır. Bu əsas orqanlarla yanaşı, YUNESKO (Təhsil), ÜST (Səhiyyə), UNICEF (Uşaqlar) və s. kimi ixtisaslaşmış agentliklər BMT-nin qlobal səviyyədə fəaliyyətini təmin edir. BMT-nin Müasir Fəaliyyət İstiqamətləri BMT təkcə münaqişələrin həlli ilə deyil, həm də bəşəriyyəti narahat edən yeni problemlərlə mübarizə aparır: Sülhməramlı Missiyalar: Dünyanın müxtəlif münaqişə zonalarında sülhü qorumaq və stabilliyi bərpa etmək üçün BMT Sülhməramlı Qüvvələri fəaliyyət göstərir. Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri (DİM): 2030-cu ilədək həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan 17 qlobal məqsəddir. Bu məqsədlər arasında yoxsulluğa son qoyulması, aclığın aradan qaldırılması, təmiz enerji, iqlim fəaliyyəti və bərabərlik təminatı yer alır. İqlim Dəyişikliyi ilə Mübarizə: BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası (UNFCCC) çərçivəsində keçirilən COP sammitləri (məsələn, 2024-cü ildə Azərbaycanda keçiriləcək COP29) qlobal iqlim fəaliyyətini koordinasiya edən əsas platformadır. Humanitar Yardım: Fövqəladə hallarda və böhran zonalarında BMT-nin agentlikləri (məsələn, UNHCR, WFP) milyonlarla insana həyati vacib yardım göstərir. BMT-nin Azərbaycan üçün əhəmiyyəti danılmazdır. Təşkilat ölkəmizin ərazi bütövlüyünü dəstəkləyən bir sıra qətnamələr qəbul etmiş, müasir dövrdə isə Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinin milli səviyyədə həyata keçirilməsində və Minalardan Təmizlənmə kimi mühüm proseslərdə əməkdaşlıq edir. BMT-nin dəyərləri – əməkdaşlıq, dialoq və qarşılıqlı hörmət – XXI əsrin qlobal çağırışlarına cavab vermək üçün əsasdır.